Opvallend gegeven tijdens het debat Land van Verlangen, Staat van Verwaarlozing in het Nieuwe Instituut op woensdag 1 november 2023 in het kader van de aankomende verkiezingen: beperkte visie. Dat tijdens het debat gesproken werd over een visie, is in de huidige tijd winst. Alleen draaide de visies vooral over het behoud van onze huidige levenstandaard in een ander jasje.
Tijdens het debat waren zes vertegenwoordigers van zes politieke partijen uitgenodigd om te praten over de ruimtelijke ordening. Een belangrijk onderwerp, een van de meest politieke onderwerpen zoals Mathijs ten Broek (SP) zei. Want met de ruimtelijke ordening bepaalt de politiek wat wel en niet kan op een specifieke plek.
Concreet kwamen de deelnemers met ideeën over de woningnood, zoals van woningmarkt naar volkshuisvesting, minder onder leiding van de markt en meer initiatieven van de overheid, minder werken op basis van crisissen en nood, maar vooruit lopend op hoe de toekomst eruit gaat zien. Alleen hoe zij de toekomst zien, dat bleef vaag. Of in ieder geval: huizen voor iedereen, subsidies voor de elektrische auto, investeren in het elektriciteitsnetwerk, meer kaders vanuit de Rijksoverheid om lokale overheden houvast te geven.
De visies draaiden hoofdzakelijk om de huidige levenstandaard en gewoonten vast te houden. Gebruik van de auto (wel elektrisch), wonen georganiseerd vanuit volkshuisvesting (niet specifiek anders kijken naar het gebruik van de woning), ruimtelijke ordening verbeteren (hoe blijft open, wel sceptisch op de Omgevingswet). Het enige verfrissende kwam van Salima Belhaj (D66): “Laten we eens alle vraagstukken samen nemen, klimaatvraagstuk, woningbouw, vergrijzing en migratie. Wat een probleem lijkt te zijn, kan ook oplossingen bieden.”
Geen van de deelnemers (of partijprogramma’s) spreekt over een toekomst die anders is. Een toekomst zonder gas, olie en steenkool, waardoor er ook minder plastic is (het basisplastic is een polymeer verkregen uit aardolie). Als deze grondstoffen minder gedolven gaan worden, hoe kijken wij dan naar de mijnbouw van andere, zeldzame, grondstoffen die wij nodig hebben voor de accu’s, transformatorhuizen, zonnepanelen, windturbines en kerncentrales. Waarom kijken wij niet naar een toekomst zonder auto’s of juist met meer gedeelde auto’s en gedeeld vervoer (het openbaar vervoer). Of rondom het woningvraagstuk, landbouw en stikstofvraagstukken: kunnen we een natuurlijke vervanger vinden voor beton dat door de landbouw wordt geproduceerd? Een Dutch Design Week vol met ideeën om uit te putten. En misschien nog invloedrijker: hoe denken wij over ons economische systeem en willen wij dit aanpassen?
Er is niets moeilijker dan een visie vormen, vastleggen en om daar een actieplan aan te verbinden. Een visie vraagt om een horizon, een vergezicht, waarbij je harde keuzes maakt. Dit gaan wij doen, dat willen wij veranderen, die toekomst lijkt ons de beste optie. Op basis van een visie kun je genomen beslissingen verantwoorden, resultaten toetsen en bijsturen waar nodig. Zonder visie blijf je de status quo redden, pleisters plakken en hopen dat de toekomst beter wordt.
©Afbeelding, Job Gerlings. Afgebeeld: Olalekan Jeyifous, ACE/AAP, 2023 tijdens de 18e Architectuurbiënnale van Venetië.